w

moje BAŁKANY




Dział specjalny serwisu mojeBALKANY.pl.

W chwilach wolnych od bałkańskich eskapad zaglądamy na nasze polskie podwórko :-)

Propozycje wycieczek znajdziesz w dziale A to Polska właśnie...

Hałda pachnąca macierzanką

W dokumencie, znanym jako "Memoriał w sprawie kopalnictwa rud ołowiu i srebra na Śląsku" Abt przekazał królowi informacje dotyczące możliwości wznowienia eksploatacji cennego kruszcu czyli galeny w dawnym zagłębiu rudnym na Górnym Śląsku, w okolicach Tarnowskich Gór. Złoża zostały ocenione przez Abta jako bardzo bogate. Prusy wówczas rozbudowywały potęgę gospodarczą i militarną, pretendując do miana najważniejszego z europejskich mocarstw. Ołów i srebro były cennymi surowcami. Ze srebra bito monety a ołów wykorzystywano w przemyśle wojennym. Ówczesny władca Prus jako człowiek rozważny po kilkuletnim zaledwie wahaniu podjął decyzję o eksploatacji. W 1783 roku rozpoczęła działalność Królewska Kopalnia Srebra i Ołowiu "Fryderyk", będąca własnością rządu. Była to pierwsza na kontynencie europejskim kopalnia, w której zainstalowano maszynę parową do odwadniania pokładów rudy. Wysoki poziom zwierciadła wód podziemnych sprawił, że złoża te nie zostały wyeksploatowane wcześniej.



Tarnowskie Góry były ośrodkiem górnictwa srebra i ołowiu od co najmniej XIII wieku a źródła historyczne podają że właśnie woda była główna przyczyną upadku eksploatacji pod koniec XVIII wieku. Trudno ustalić kiedy rozpoczęło się wybieranie rudy. Źródła archeologiczne sugerują, że w okresie kultury łużyckiej eksploatowano z tutejszych, łatwo dostępnych (odkrywkowych) złóż ołów i srebro.

Maszynę parowa do odwadniania sprowadzono z Anglii w 1787 roku. Zainstalowano ją na jednym z szybów wodnych kopalni. Oprócz niej wydrążono kilkadziesiąt kilometrów sztolni odwadniających złoża. W ten sposób rozwiązano problem udostępnienia złóż do eksploatacji. Dla Śląska rozpoczął się tym samym okres wzmożonego rozwoju przemysłowego a zwłaszcza rozwoju przemysłu wydobywczego. Kopalnia "Fryderyk" była jedna z najnowocześniejszych w Europie. Rozpoczęcie eksploatacji na wielką skalę spowodowało szereg zmian w krajobrazie okolic Tarnowskich Gór. Obszar dotąd rolniczy stał się bowiem terenem robót górniczych. Drążono wiele nowych szybów górniczych, pojawiła się następna innowacja techniczna, która stała się znaczącym akcentem w krajobrazie - wieża wyciągowa z kołowrotem na szybie. W obrębie terenów będących własnością kopalni powstało 225 szybów. Zaczęto budować nowe drogi, regulowano rzeki, powstawały robotnicze osady tzw. "kolonie". Najważniejsze zmiany zachodziły w rzeźbie terenu. Powstawały bowiem różnej wielkości hałdy, zapadliska i niecki osiadań.

Poprzednia faza eksploatacji tzw. gwarkowskiej z XVI i XVII wieku pozostawiła po sobie małe, za to bardzo liczne pierścieniowate w kształcie hałdy zwane warpiami. Otwór szybu znajdował się wewnątrz tego pierścienia. Warpie zajmowały duże tereny - o powierzchni do kilkudziesięciu ha. W czasie poprzedzającym budowę kopalni wiele z tych terenów zostało zniwelowanych. Na ich miejsce wkroczyły z czasem pola uprawne, łąki, pastwiska a szyby zasypano.

W czasach działalności pruskiej kopalni na polach znowu pojawiły się niewielkie hałdy na planie koła lub owalu i wysokości nie przekraczającej 3 m. Były to hałdy ze skały płonej pochodzącej z drążonego szybu. Oprócz małych hałd powstawały w tym czasie i większe - jak chociażby największa na tym terenie hałda przy płuczce kopalni "Fryderyk". Hałda ta istnieje do dziś. Znajduje się ona w osadzie Segiet, wchodzącej w skład Tarnowskich Gór. Odległość do centrum miasta wynosi ok. 4 km a Kopalnia Zabytkowa jest w odległości 1,5 km.



Hałdę otaczają pola, łąki i sady. Prowadzą do niej polne drogi. Sąsiaduje z kopalnią odkrywkowa dolomitu i piaskownią. Dostać się do niej można dojeżdżając kolejką wąskotorową z Bytomia lub Tarnowskich Gór do stacji "Kopalnia Zabytkowa" i dochodząc na piechotę. Po drodze (jadąc od Bytomia) widać ja z okien pociągu, po lewej stronie.

Hałda znajduje się w miejscu, gdzie niegdyś stała płuczka, na której sortowano przywożoną rudę. Powstała z okruchów triasowej, wapiennej skały zwanej dolomitem kruszconośnym, który został oddzielony od galeny na płuczce w trakcie sortowania urobku. Przywożoną rudę rozbijano młotami na drobne okruchy, następnie zsypywano do zbiorników z wodą i przepłukiwano. Ziarna galeny są cięższe od okruchów dolomitu i zostawały w zbiorniku. Proces ten powtarzano kilkakrotnie aż do wypłukania najdrobniejszych okruchów rudy. Na hałdę trafiał zatem dolomit pozbawiony galeny i bardzo rozdrobniony. Płuczka działała około 120 lat i tak długo narastała też hałda.

Ma kształt o płaskim wierzchołku i dość stromych zboczach. Zachodnia część hałdy ma wyrównana powierzchnię. Część południowa jest niższa, tworzy ja wiele nieregularnych wzniesień. Ma 17 m wysokości i dzięki temu jest świetnym punktem widokowym. Mimo że jest tworem sztucznym obecnie kształtują ją procesy naturalne: na zboczach powstały liczne wcięcia erozyjne i stożki zwietrzeliny u ich podnóża. Dobrze je widać na zboczach północnych i zachodnich, które są najbardziej wyeksponowane na oddziaływanie deszczu, śniegu i wiatru. W jej sąsiedztwie są dwa świetliki sztolni odwadniającej nazwanej przez Prusaków "Sztolnią Fryderyka". Obecnie nosi imię Tadeusza Kościuszki.



Przez wiele dziesiątek lat narastania hałdy nieustępliwie wkraczała na nią roślinność. Na najstarszych, południowych fragmentach szata roślinna jest najbogatsza. Ku zachodowi i północy pokrywa roślinna staje się mniej zwarta a jej skład gatunkowy jest uboższy. Najwięcej roślin rośnie u podnóża, gdzie gromadzi się najdrobniejszy materiał i jest najwięcej wilgoci. Hałdę porastają rośliny wapieniolubne miedzy innymi pachnąca macierzanka, świetlik lekarski, poziomki, dzika marchewka i małe goździki. Rosną rośliny łąkowe - w tym wiele ziół: krwawnik, babka lancetowata, chaber driakiewnik, tymotka Boehmera. Rośnie tu także sporo sosenek i brzóz. W części południowej roślinność jest najbogatsza. Występują tam zagajniki lipowe z okazami jarzębin, wiązu górskiego, świerka. Na wielu hałdach rosną także dziewięćsiły bezłodygowe, będące pod ścisłą ochrona gatunkową. Ponieważ można je spotkać już w niedalekim kamieniołomie "Blachówka" to być może niedługo pojawia się i tutaj. Dziewięćsiły bowiem to gatunki tzw. pionierskie, zasiedlające niegościnne i kamieniste siedliska. Samoistne pojawianie się roślin na terenach dotąd nieporośniętych nazywa się spontaniczna sukcesją roślinności.

Hałda sąsiaduje z lasami Segietu, gdzie między innymi znajduje się rezerwat starodrzewu bukowego, porastającego 300 letnie warpie. Można się spodziewać ze w ciągu kilkudziesięciu następnych lat skład gatunkowy roślin na hałdzie wzbogaci się o wiele gatunków roślin i powstanie wiele biotopów podobnych do tych chronionych w rezerwacie.



W czasie ostatniej wojny hałdę włączono w system linii obronnych Śląska. Świadczy o tym przebieg linii stanowisk strzeleckich na tym obszarze. Jako najwyższe wzniesienie w okolicy stała się dobrym stanowiskiem obronnym i strzeleckim. Wybudowano stanowiska strzeleckie, wykopano rowy i nasypy z których część się jeszcze zachowała.

Krajobraz otaczający hałdę to łagodne, triasowe kulminacje Płaskowyżu Tarnowickiego oraz utwory wodnolodowcowe ostatniego na tych terenach zlodowacenia. W połowie stoki dolin zajmują pola uprawne i łąki. Wzniesienia porośnięte są lasami głównie mieszanymi i szpilkowymi lub zajęte pod zabudowę jednorodzinną. Domy są otoczone rozległymi sadami. Na polach i łąkach otaczających hałdę widać pozostałości po licznych szybach górniczych i niewielkich odkrywkach rud żelaza. W samej osadzie Segiet było ponad 20 szybów. Dzisiaj zaznaczają się wśród łąk i pól jako niewielkie okrągłe hałdy i płytkie zagłębienia o płaskich dnach. Czasami są wypełnione wodą. .Warpie szybów porasta czeremcha, dzika róża, lipy, brzozy i drzewa owocowe. Szyby te należą do kopalni Fryderyk. Kilka z nich zostało zaadoptowanych na potrzeby "Kopalni Zabytkowej". "Anioł" jest głównym szybem z zamontowaną maszyną wyciągową z "Żmija" i "Szczęść Boże: to szyby wentylacyjne. Niedaleki szyb "Staszic" jest szybem wodnym. Znajdujące się tam zabudowania (między innymi hala maszyny parowej) to już zabytki techniki. Antropogenicznymi akcentami tego krajobrazu są zespoły kamieniołomów kopalni dolomitów eksploatowana "Sucha Góra" i będący użytkiem ekologicznym czyli terenem chronionym nieczynny kamieniołom "Blachówka". Na południe od kamieniołomu "Sucha Góra" jest eksploatowana piaskownia.

Obecny krajobraz ziemi tarnogórskiej kształtował się od wielu wieków. Charakterystyczne jest że działalność człowieka w tych stronach od początku była nastawiona na pozyskiwanie kopalin. W efekcie powstał bardzo ciekawy zespół krajobrazowy, gdzie najwyższymi wzniesieniami są hałdy a zagłębienia i niewielkie warpie tworzą bardzo urozmaiconą rzeźbę.

Hałda wraz z otaczającymi ją szybikami powinna się stać obiektem chronionym. Jest nieodłącznym elementem krajobrazu okolic Segietu. Stanowi punkt widokowy i miejsce spacerów i wypadów za miasto dla mieszkańców Bytomia i Tarnowskich Gór. Jest pozostałością dużego i bardzo nowoczesnego jak na owe czasy kompleksu przemysłowego - kopalni, płuczki, cementowni i huty, które funkcjonowały tu przez koniec XVIII, cały XIX i na początku XX wieku. Pamiątkami oraz dokumentem przeszłości i świetności przemysłowej ziemi tarnogórskiej są Kopalnia Zabytkowa, obiekty szybu wodnego "Staszic", Sztolnia Czarnego Pstrąga (fragment sztolni Fryderyka). Do tego zespołu zabytkowych obiektów należy włączyć dolomitową hałdę w osadzie Segiet . Konsekwencją drążenia sztolni, szybów i chodników, pozyskiwania rud metali jest powstawanie zwałowisk płonej skały. Są nieodłącznym elementem krajobrazu terenów, gdzie odbywała się eksploatacja surowców mineralnych. Jeżeli dokumentujemy historyczno - przemysłowy krajobraz tej ziemi chroniąc kopalnie, szyby i sztolnie nie może zabraknąć tak oczywistego elementu jakim jest hałda. Rezerwat buczyny i starego górnictwa "Segiet", kamieniołom "Blachówka", Kopalnia Zabytkowa i szyb "Staszic" a także hałda i zespół otaczających ja szybików mogłyby stworzyć interesujący zespół krajobrazowy, który udokumentuje niegdysiejszą świetność górnictwa i będzie ilustrował etapy jego rozwoju. Będzie to również atrakcja turystyczna i obiekt o walorach dydaktycznych.

Marzena Lamparska Wieland

Artykuł pochodzi z "Krajoznawcy Górnośląskiego"
z portalu gornyslask.pl






Szukasz więcej?
Listę wszystkich wycieczek znajdziesz w dziale A to Polska właśnie...
Przejdź na stronę główną serwisu mojeBALKANY.pl
Szukasz sprawdzonego przewodnika? Zajrzyj do naszej księgarni!




Bałkańska księgarnia
Potrzebujesz sprawdzonego przewodnika po krajach bałkańskich? Poszukujesz niezawodnej mapy? Polecamy książki, przewodniki i mapy wprost od wydawcy!

Zajrzyj do naszej księgarni!




Podróżuj bezpiecznie!
Każdy wyjazd wiąże się z potencjalnym zagrożeniem. Bezpieczeństwo osobiste, ubezpieczenia, podróż samochodem, pociągiem, samolotem Sprawdź!




Bałkańskie rytmy
Kręcą Cię bałkańskie klimaty? Posłuchaj utworów, które przeniosą Cię w niesamowity świat dźwięków i poezji. Teledyski, teksty oraz tłumaczenia bałkańskich utworów.

Posłuchaj bałkańskich rytmów!




Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Grecja, Macedonia, Rumunia, Serbia, Słowenia, Turcja
Wszystkie kraje >>


reklama



Polecamy: prace magisterskie Oase oczka wodne Fissler PITy 2010 program nawadnianie ogrodów warszawa